Φίλτατε κύριε,
Αναγνούς άρθρα τινά εις την εφημερίδα σας περί της παρούσης οικονομικής κρίσεως, ως και γνώμας εκ συνεντεύξεων διαφόρων εμπόρων περί του ζητήματος, λαμβάνω το θάρρος να εκφράσω τις ιδέας μου επί του υποκειμένου τούτου, ως ζήσας εν Ελλάδι υπέρ τα τέσσαρα έτη και λαβών κατά τον χρόνον τούτον μέγα ενδιαφέρον εις τους πόρους και την ζωτικότητα της χώρας.
Κατ’ εμήν γνώμην η κυρία αφορμή της παρούσης κρίσεως είναι ότι πάρα πολλή προσοχή δίδεται εις το μέγα της χώρας προϊόν, την σταφίδα, χάριν της εξαγωγής του οποίου όλοι οι άλλοι πόροι και αι βιομηχανίαι παραμελούνται και μένουσιν αργοί.
Δευτέρα αιτία είναι ότι επιχειρήθησαν πολλά δημόσια και ιδιωτικά έργα, εκ των οποίων η χώρα δεν είναι προς το παρόν εις θέσιν να ωφεληθή, εξ ανάγκης, ασχολουμένη μονομερώς εις χρησιμώτερα έργα. Η χώρα αύτη επί παραδείγματι είναι πλουσία εις μεταλλεία, τα οποία ανάπτυξιν χρειάζονται μόνον, όπως αυξήσωσι μεγάλως την οικονομικήν ευημερίαν του Έθνους, και πολλαί άλλαι βιομηχανίαι επίσης χρήζουσι παραγωγής και ενθαρρύνσεως. Εάν τα χρήματα τα σπαταληθέντα εις έργα, ως η σήραγξ της οδού Αθηνάς, εδαπανώντο όπως ανοιχθή μεταλλείόν τι, όπως πραγματοποιηθή υδραυλικόν τι σχέδιον, ή κατασκευασθώσι βραχείαί τινες γραμμαί από των διαφόρων βιομηχανικών κέντρων προς την θάλασσαν, το τοιούτον θα εισέφερε χρήματα εις την χώραν, ενώ η σήραγξ αύτη και αν ακόμη αποζημιώση τους πρωτουργούς της, ουδόλως θα αυξήση επαισθητώς τον πλούτον της χώρας. Όχι, η χώρα δεν είναι ώριμος προς τοιαύτα έργα.
Αντί να δαπανάτε μεγάλας ποσότητας χρημάτων κτίζοντες στρατιωτικά σχολεία, κτλ. (δύνασθε ακόμη να μένετε χωρίς αυτών επί τινα έτη) μεταχειρισθήτε τα χρήματα προς καταρτισμόν γεωλογικών χαρτών· τότε ίσως θα ίδητε πού κείται ο πλούτος σας.
Έπειτα τις είναι πάλιν η έννοια όλης ταύτης της εισαγωγής του σίτου και άλλων τροφίμων, την οποία βλέπω εδώ; Δεν έχετε αρκετήν γην όπως σας θρέψη; Εάν αποκριθήτε όχι, τότε ήθελα να ειξεύρω τις η ωφέλεια όλων των ταραχών όσας ηγείρατε εωσού αποκτήσητε την Θεσσαλίαν, διότι τώρα ότε την απεκτήσατε, δεν κάμνετε χρήσιν αυτής. Όλον το ζήτημα καταλήγει εις τούτο: Έλλειψις πρωτοβουλίας και επιχειρηματικότητος παρά τοις Έλλησι. Πας Έλλην είναι ικανός να κερδοσκοπή εις το χρηματιστήριον, διότι είδεν άλλους το αυτό ποιούντας, και ή να κάμη περιουσίαν ή να χάση. Εάν κερδίση, ουδόλως αφορά την πατρίδα, διότι εννέα φοράς εις τας δέκα κερδίζει από τον ίδιον συμπατριώτην του ή αν υποθέσωμεν ότι ευρύσκεται εν τη αλλοδαπή, εξοδεύει τα χρήματά του αν τη αλλοδαπή, διότι είναι χρηματιστής και ηξεύρει ότι, εκτός των απλών αναγκών του βίου, δύναται να εύρη μεγαλειτέραν αξίαν δια τα χρήματά του και ελαφροτέραν φορολογίαν παντού αλλού παρά εις την πατρίδα του.
Αλλ’ αφ’ ετέρου θα ετοποθέτει τα χρήματά του εις την πατρίδα του εις πάσαν επιχείρησιν, όπου τα χρήματά του θα εχρησιμοποιούντο επικερδώς, όχι μόνον προς ιδίαν ωφέλειάν του, αλλά προς όφελος του έθνους καθ’ όλου.
Άλλη αιτία διαταράξεως, ίσως μεγίστη, είναι η έλλειψη φιλοδόξων επιθυμιών παρά τη κατωτέρα τάξι. Η εργασία είναι ευθηνή, αλλ’ ο βίος είναι φθηνότερος. Επομένως εις άνθρωπος είναι ικανός να εργάζηται τρεις μήνας το έτος, και να κοιμάται και να πίνη καφέν τους άλλους εννέα, δεν επέρχεται εις τον νουν του ότι θα ηδύνατο να ζη καλλίτερα εάν ειργάζετο συντονώτερα και πλειστάκις δεν ειξεύρει ότι η πατρίς του ευρίσκεται εις χρηματικήν απορίαν, ακόμη ολιγώτερον ότι, εις μέγαν βαθμόν, τούτο οφείλεται εις αυτόν.
Εάν έχη φιλοδοξίαν τινά, αύτη είναι να κάμη τον υιόν του ιατρόν ή δικηγόρον, ανθρώπου επ’ ελάχιστον συντελούντας εις την ευημερία μιας χώρας, και οι οποίοι προς το παρόν μόλις έχουσι την πιθανότητα να κερδίζωσι τα προς το ζην. Οι ημιμαθείς ούτοι και ημιεπιστήμονες, διότι ο πατήρ δεν επαρκεί να τους εκπαιδεύση εντελώς, είναι πάλιν άλλη αφορμή στασιμότητος, διότι μη έχοντες πολλήν εργασία, εξοδεύουσι τον καιρόν των συζητούντες πολιτικά, και παρέχοντες πράγματα εις όλους διαδοχικώς τους ηγέτας της κυβερνήσεως.
Ενώ η καλουμένη ανωτέρα εκπαίδευσις ήτο δαπανηροτέρα, θα εμετριάζετο το κακόν τούτο, ενώ συγχρόνως θα ηδύνατο ν’ ανοιχθώσι τεχνικαί σχολαί ανά την χώραν με μέγα όφελος προς ενθάρρυνσιν της τάξεως ταύτης όπως γείνω φίλεργοι μέλισσαι αντί κηφήνων τόσων ολεθρίων εις την ζωήν.
Είναι γνώμη του Μεγάλου Αδάμ Σμιθ ότι· ο πλούτος χώρας τινός εξαρτάται εκ της φιλοτονίας και ικανότητος των κατωτέρων τάξεων και εκ των φυσικών πόρων της· όχι εκ των κατά μέρος πλουσίων».
Μανθάνω ότι πρόκειται να οργανισθή παρακαταθήκη σταφίδος προς περιορισμόν της ποσότητος των σταφίδων της τιθεμένης εις την αγοράν, αλλά φοβούμαι ότι ο μέγας αριθμός των μικρών ιδιοκτητών θα καταστήση τούτο πρακτικώς αδύνατον. Εάν τυχόν όμως το σχέδιον επιτύχη, πρέπει να ληφθή φροντίς όπως μη η αγοραία τιμή υψωθή πάρα πολύ, άλλως είναι δυνατόν ξηραί σταφυλαί εξ Ισπανίας, Αφρικής, Αυστραλίας κτλ. να καταστώσι μόνιμος εμπορική ευκολία προς βλάβην του ελληνικού εμπορίου της σταφίδος.
Έτερον μέσον προς ύψωσιν της αξίας της σταφίδος είναι ν’ αποκατασταθή καλλίτερον σύστημα αποξηράνσεως και συσκευής, καθόσον η κατάστασις εν η εξάγονται τώρα επιδέχεται πολλήν βελτίωσιν.
Έτερον θέμα εν σχέσει προς το υποκείμενον είναι το σύστημα των εισαγωγικών τελών ή διαπυλίων, ου μόνον ένεκα του τέλους του επιβαλλομένου υπό των δημοτικών αρχών εις τους διαφόρους δήμους, αλλά και ένεκα της αργοπορίας και της βλάβης ην επιφέρει το σύστημα της εισπράξεως του φόρου.
Εκτός των ανωτέρω θα ηδυνάμην να μνημονεύσω διαφόρους άλλους νόμους παραβλέποντας το εμπόριον, καίτοι εκ πρώτης όψεως θα ενόμιζέ τις ότι επιβάλλουσι δικαίους φόρους.
Παρακαλώ, μη νομίσητε ότι έχω επιθυμίαν τινά να υποτιμήσω τους Έλληνας ή ότι έγραψα με άλλο πνεύμα ειμή το του καλοθελητού της χώρας. Κατ’ ουσίαν όλη η έννοια της επιστολής μου είναι εφαρμογή των ιδεών του Αδάμ Σμιθ, τας οποίας εκφράζει εις το παγίγνωστον βιβλίον του «Ο πλούτος των εθνών», εις την ιδιαιτέραν ταύτην περίπτωσιν.
Ελπίζων ότι θα εύρητε χώρον δια την οπωσούν μακράν επιστολήν μου, μένω, κτλ.
Παρεπιδημών Άγγλος
