Εις εκάστην οικονομική δυσπραγίαν, εν η τον εξοχώτερον ρόλον παίζει το μοναδικόν μας προϊόν, η σταφίς, ως από μαγείας αναθρώσκουν και δεινοί δημοσιογράφοι, και δεινοί οικονομολόγοι, και ένθερμοι πατριώται, και μεγαλόφωνες κήρυκες των συμφορών μας, με ευγλωττίαν, με σχήματα, με φωνάς, με συλλαλητήρια, με άρθρα, με σοβαρότητα, με κομπασμούς, όλα εν πατάγω, με λέξεις θορυβώδεις, όλοι δε συλλήβδην περιβεβλημένοι με τον φλοιόν της πομφόλυγος, η πρώτη εις την πρώτην πνοήν της ποντιάδος αύρας διαρρήγνυται εις χίλια και εν τεμάχια, σκορπιζόμενα εις τους τέσσαρας ανέμους, μη αφίνοντα δε ουδέν ίχνος της διαβάσεώς των εν τω τόπω ένθα η ανυπέρβλητος αύτη εποποιία εδημιουργήθη.
Τι παράδοξος κόσμος, και οποία επιπολαιότης εν τη φυλή ταύτη! Ενώ πέριξ η συμφορά λυσσωδώς μαίνεται, ημείς συζητούμεν επί το βυζαντινότερον εντός των χαρτίνων μεγάρων μας, προ δε των θυρών μας τα άρματα της χρεωκοπίας αναμένουν, ίνα μας σύρουν εις το βάραθρον όπερ ουχί μακράν ημών εξαπλούται.
Ήθελα να είχα την μελάνην ην εχύσαμεν δια το άλυτον σταφιδικόν μας πρόβλημα, δια να κάμω μιαν μελανολίμνην, ίνα εντός αυτής πνίξω και συλλόγους και κερδοσκόπους και κυβερνήτας, είτα δε να ριφθώ και εγώ, όστις ανέλαβον την ανακεφαλαίωσιν των ασυζητήτων συζητήσεςων προς βελτίωσιν της κακομοίρου σταφίδος μας!
Σκοπός όμως της παρούσης διατριβής έσται ουχί ψόγος εναντίον των φιλοτίμων συμπολιτών μου, οίτινες εν συναυλία ανέλαβον την ανόρθωσιν του πεπτωκότος προϊόντος μας, αλλά κυρίως να οικτείρω την απάθειαν των εκάστοτε εθναρχών, οι οποίοι αείποτε επίστευσαν εις τας κραυγάς της απελπισίας των.
Έχομεν εκτάσεις απεράντους εν τη μικρούλα ταύτη Γαλλία της ανατολής, και εάν αύται ετίθεντο εξ αρχής υπό την κυβερνητικήν προστασίαν, αναμφιβόλως σήμερον οικονομική κρίσις δεν θα υφίστατο. Ατυχώς όμως, και το λέγομεν μετά πόνου ότι, εις ο σημείον εφέρθη η κατάπτωσις του χαϊδεμένου προϊόντος μας, αδύνατον να σταματήση αύτη έως εδώ, και αμφιβάλλομεν αν την ορμήν θα εμποδίσουν οι σύλλογοι και αι ευχαί, τα συλλαλητήρια και αι γνώμαι, τα άρθρα και τα ειδικά πρόσωπα, και αύτη η κυβέρνησις αν δεν εργασθή πατριωτικώς.
Και αύθις επαναλαμβάνομεν ότι δεν προτιθέμεθα να μνησικακήσωμεν εναντίον των ειδικών ανδρών της χώρας μας και των μακροσκελών των άρθρων, εξ εναντίας αναγνωρίζομεν την εμπορικήν των εμπειρίαν, άμα δε και τον αγνόν των πατριωτισμόν. Ουδέν ήττον όμως και αυτοί οφείλουν ν’ αναγνωρίσουν ότι το πάθημα του προκειμένου ασθενούς είναι σοβαρώτατον, εν δε ταις μεγάλαις ασθενείαις χρειάζονται πρώτον μεν η κραταιά επιστήμη, και είτα φάρμακα δραστικώτερα των ιδικών των. Άλλως τε, η μαύρη πείρα μάς εδίδαξεν ότι, η μεν φωνή των καθίσταται φωνή βοώντων εν ατυμπάνοις ωσί, τα δε άρθρα των την επομένη της δημοσιεύσεως ομοιάζουν με τα κάτωθεν των δένδρων υποκίτρινα φύλλα, τα οποία το μεν θέρος εσκίασον, το δε φθινόπρωον εμαράνθησαν, απέθανον. Τότε δε και άρθρα και φύλλα λησμονούνται, ποδοπατούνται.
Ημείς φρονούμεν ότι αι γνώμαι και αι ευχαί πρέπει να τεθούν εκποδών, διότι εδώ χρειαζόμεθα νόας σιδηρούς, αποφάσεις ακάμπτους και πατρικάς, άνδρας δε νοήμονας και ειδικωτάτους, εξ ων ατυχώς ολίγιστοι υπάρχουν εν Ελλάδι, πλημμυρούν όμως εν Ευρώπη. Δέον όθεν η κυβέρνησις αντί να κρατή αποστολάς Γάλλων εργοδηγών δι’ ους αφαιμάσσεται το κάτισχνον εθνικόν μας ταμείον, να καλέση δεκάδα ανδρών νοημόνων εξ Ευρώπης, οι οποίοι και μόνοι ένεκα της ειδικής των μαθήσεως, και της απολύτου ενεργείας θα δυνηθούν να σώσουν την σταφίδα, α όχι δια το παρόν, τουλάχιστον δια το μέλλον, δι’ όπερ είμεθα υπερβέβαιοι.
Ακατανόητος τω όντι καθίσταται η αδιαφορία αυτών προ των ατελευτήτων, αλλά μηδέν πρακτικόν αποτέλεσμα εχουσών συζητήσεων. Ενώ βλέπουν επί των κεφαλών των την συμφοράν τείνουσαν τας πτέρυγάς της, και ενώ γνωρίζουν ότι εν Ελλάδι ένεκα της αγνοίας του πρακτικώς εμπορεύεσθαι, κατ’ εξοχήν δε του τόσον επωφελώς δια τα έθνη και τους λαούς των την τέχνην του συνεργάζεσθαι, έπρεπεν αυτοί ούτοι μετά ζέσεως από των πρώτων χρόνων της διαδόσεώς του ν’ αναλάβουν την προστασίαν του.
Έχομεν ατυχώς αποδείξεις δαψιλείς ότι ο Έλλην δεν εμορφώθη τελείως εις τους βιοποριστικούς κλάδους, ιδίως δε εις την γεωργίαν και εμπορείαν, εφ’ ων τα έθνη ερείδονται, παρ’ ημίν δε ευρίσκονται εν τη ζύμη των, ή και ειλικρινώς να το είπωμεν εις την πρωτοφανή των κατάστασιν. Εν τοις καλώς μορφωμένοις έθνεσι πρώτη η γεωργία, και είτα η εμπορεία είναι τα χαϊδεμένα παιδιά των, χάριν δε αυτών και επιμελητήρια εμπορογεωργικά λειτουργούσι εν απάσαις ταις πόλεσι, και σχολαί, και συνδικάτα, και εκθέσεις, και τράπεζαι, και ειδικά υπουργεία δι’ αυτάς εσυστήθησαν, χωρίς αι κυβερνήσεις των ν’ αφεθούν εις το έλεος των ιδιωτών, όπως εν τη μακαρία Ελλάδι. Εν παρομοία κρίσει, εκεί τα πολιτικά πάθη υποχωρούν προ των εθνικών κινδύνων, των κοινοβουλίων μεταβαλλομένων και εις συνδικάτα, και εις επιμελητήρια, και εις γαιοκτήμονας, και εις ανακριτάς, και εις γεωργικά δικαστήρια. Πότε η ημετέρα κυβέρνησις ειργάσθη σοβαρώς και μετά θέρμης, προς βελτίωσιν του χρυσοφόρου τούτου κλάδου; Πότε ειλικρινώς επροστάτευσεν την γεωργίαν μας εξ ης εξαρτάται η τύχη ολοκλήρου του έθνους μας; Πού είναι οι εκθέσεις των προξένων της και η προσπάθεια αυτών προς διάδοσιν των προϊόντων μας, ως καθημερινώς βλέπομεν τους προξένους των ξένων παρ’ ημίν δυνάμεων κατερχομένους μέχρι της υποστάθμης δια παν είδος πληροφοριών; Πού η σύστασις ειδικών εταιριών μόνον και μόνον προς διάδοσιν των προϊόντων μας; Πού αι ειδικαί εφημερίδες εν τω εσωτερικώ, και αι ρεκλάμαι εν τω εξωτερικώ;
Ο κ. Στέφανος Ξένος, ου την εμπειρίαν και την αρτίαν εμπορικήν μόρφωσιν ουδείς νομίζομεν αμφισβητεί, αγωνίζεται να πείση και ιδιώτας, και κυβερνήτας, ότι η σταφίς μας κατέστη έρμαιον ασυνειδήτων κερδοσκόπων, και ότι το μόνον όπερ θα την αποσπάση εκ των χειρών των έσται το μονοπώλιον.
Είναι αληθές ότι αυτός και μόνος με την σημαίαν του εξεστράτευσεν, αλλ’ εν τω πεδίω της μάχης ουχί ολίγας συγκρούσεις έσχε μετ’ αντιπάλων όχι ευαρίθμων.
Ημείς τα γραφόμενα του κυρίου Ξένου ουδέποτε παρερχόμεθα απαρατήρητα, ήτοι επιπολαίως ως εκείνα τα οποία πλημμυρούσι τας εφημερίδας, όταν η σταφίς μας δυσπραγή. Έχομεν δε κράτιστον λόγον να σεβώμεθα τα επιχειρήματα του ανδρός, καθόσον ούτος εζυμώθη και έζησεν επί δεκάδας ετών εν τη πρακτικωτάτη των χωρών, ό,τι δε εξέρχεται του στόματός του, είναι προϊόν βασανισμένης ιδέας και τούτου ένεκα αυτά έδει προ καιρού να έχουν τεθή εις την εθνικήν μας τρυπάνην. Πλην φευ! εν τω κόσμω τούτω μόνον η ύλη μεταβάλλεται εις πολικόν αστέρα· και επειδή ο μάρτυς ούτος της εμπορείας δεν δογματίζει επί χρυσών βάθρων, άρα πρέπει να θεωρηθή ανάξιος προσοχής, η δε κραυγή του, κραυγή αληθούς πατριώτου, ουδαμού να ευρίσκη ηχώ. Διότι ατυχώς ημείς οι νεώτεροι Έλληνες εσυνηθίσαμεν να αλιεύωμεν την ευδαιμονίαν μας εκ του βάθους των αμαρών.
Αν ο πλούτος του εμειώθη, απωλέσθη, εν αντιθέσει η πείρα του εκραταιώθη. Ο γίγας επάλαισε με στοιχείον ανώτερον των δυνάμεών του, επάλαισε με τιτάνα. Με την τύχην του. Ο τιτάν εκέρδισε. Ο γίγας εθρυμματίσθη. Αν συνέβαινε το εναντίον, τις οίδε, ενώπιον οποίου εμπορικού Κύκλωπος θα παριστάμεθα σήμερον. Τότε δε οποίαν ιδέαν θα είχατε κύριοι εθνάρχαι δια τας συμβουλάς του;
Επειδή όθεν και εις ημάς δίδεται το δικαίωμα να αγωνισθώμεν εν τω δημοσιογραφικώ σταδίω υπέρ της σταφίδος, ας μου επιτραπή να προτρέψωμεν την παρούσαν κυβέρνησιν, την κατ’ εξοχήν οικονομολογικήν, να μελετήση επισταμένως τα σχέδια του σταφιδικού τούτου ριζοσπάστου, και αν μεν ευρίσκει αυτά πρακτικά και εκτελέσιμα, ας τα υιοθετήση, ας τα εφαρμόση, άλλωςας αναζητήση άλλα, πρακτικώτερα. Προ παντός όμως να εργασθή, να εργασθή, να εργασθή.
Δεν αμφιβάλλω ότι η διατριβή μου θα κινήση τον χόλον ικανών αντιμονοπωλιστών ως αντιβαίνουσα εις τα συμφέροντά των, αλλ’ ουδέν ήττον ημείς αδιαφορούμεν, συντασσόμενοι μόνον τω κ. μονοπωλιστή, φρονούντες δε, ότι μόνον το μονοπώλιον δύναται να την σώση από την δίνην των κερδοσκοπικών ανέμων. Τοσούτω δε μάλλον επιμένομεν εις αυτό, καθόσον γνωρίζομεν ότι αδύνατος καθίσταται η ιδιωτική πρωτοβουλία παρ’ ημίν προς προστασίαν και εξάπλωσιν της σταφίδος, πολλώ μάλλον αν η προστάτις πρωτοβουλία δεν δρα υπό την πίεσιν των νόμων, και της κυβερνητικής προστασίας. Δείται δε η εξάπλωσις ανδρών γνωριζόντων να ενεργώσιν, ουχί υπό την επήρειαν των ατομικών των συμφερόντων και βεβιασμένων πληροφοριών, αλλ’ ακριβούς γνώσεως της χρήσεως εν εκάστω τόπω, καθώς και των αναγκών ας εκάστη χώρα δύναται να λάβη. Τοιαύτην δε γιγαντώδη δια την Ελλάδα εργασίαν μόνον μια εταιρία μονοπωλίου δύναται να κάμη, της οποίας η διοίκησις ν’ απαρτίζηται εκ των ειδικωτέρων παρ’ ημίν ανδρών, υπό την άμεσον διεύθυνσιν όμως Ευρωπαίων συναδέλφων των, καθόσον οι τελευταίοι ούτοι μη λησμονώμεν ότι υπερέχουσιν των πρώτων, και λόγω εγκυκλοπαιδικής μορφώσεως, και λόγω ανεξαρτήτου ενεργείας. Ενταύθα πάσα μωρά ιδέα υπέρ της ελευθερεμπορίας του είδους τούτου, δέον να σβύση, διότι ημείς δεν εμορφώθημεν εισέτι δια να εμπορευώμεθα άνευ κηδεμονίας.
Δεν είναι κατάλληλος η στιγμή, ούτε και απολύτως αρμόδιοι είμεθα να υποδείξωμεν εις την κυβέρνησιν τα καθέκαστα των ενεργειών της, εί ποτε το μονοπώλιον εσυσταίνετο. Αποκλειστικώς άλλως τε θα εργασθούν προς τούτο οι ειδικοί άνδρες. Ημείς έχομεν πεποίθησιν εις την ευόδωσιν του έργου, συνηγορούμεν εν ταις γενικαίς αυτού γραμμαίς. Τότε δε η κυβέρνησις αφαιρούσα το προϊόν από τους όνυχας των κερδοσκόπων, δύναται ανέτως να εργασθή και δια των μονοπωλιακών οργάνων της να ιδρύση οινοποιίας και οινοπνευματοποιίας υπό την άμεσον προστασίαν της, δι’ ων σπουδαίως ελαττωθήσεται η προς βρώσιν σταφίς. Είτα να αμολύση εμποροταξειδιώτας προς ευρυτέραν διάδοσιν αυτής, να την ρεκλαμάρη πανταχού της υφηλίου, να την διαιρέση εις πολλάς και επιμελημένας ποιότητας, να την συσκευάζη και να την ετικετάρη ουχί όπως εις τον δέκατον αιώνα, να δωρήση μεγάλας ποσότητας, να εκλιπαρήση ελάττωσιν δασμών, εκεί ένθα αι τελωνιακαί θύραι εκλείσθησαν ερμητικώς, να επιβάλη την τελείαν αποξήρανσιν εις τους παραγωγούς, να συστήση γεωργικάς σχολάς προς τελειοτέραν καλλιέργειαν, και τραπέζας προς ανακούφισιν των παρά των τοκογλύφων καταδυναστευομένων παραγωγών, να ευρύνη την καλλιέργειαν, ουχί δε να την εμποδίση, ως τινες στενοκέφαλοι συμβουλεύουσιν, άνανδροι και δειλοί καθιστάμενοι ενώπιον του πρώτου εμποδίου, και πλείστα άλλα μέσα α οι Ευρωπαίοι μεταχειρίζονται, ίνα γνωρίσωσιν εις τον κόσμον τα βιομηχανήματά των.
Πλειστάκις ο κ. Ξένος απεκρούσθη, ιδίως παρά των σταφιδεμπόρων, ως μέλλοντος του μονοπωλίου να υφαρπάση τον άρτον εκ των χειρών των! Ουδέν παραλογώτερον τούτου. Ποίος σταφιδέμπορος επλούτησεν εκ των σταφίδων και ποίος δεν ενεδύθη τον μανδύαν του επαίτου πάλιν εξ αιτίας των σταφίδων; Η δε τοιαύτη απώλεια νομίζετε ότι μετεβλήθη εις κέρδος και επήδησε εις τα βαλάντια των παραγωγών; Πολλού γε και δει! Ατυχώς και αυτοί παρεσύρθησαν εις τον όλεθρον, και συναπωλέσθησαν. Οι μόνοι οι οποίοι ωφελούνται από την παραζάλην μας, είναι οι Άγγλοι έμποροι. Ο Άγγλος καταναλωτής θέλει 160 εκατομμύρια δια τα καίικ, και ο Άγγλος έμπορος θα την πωλήση τέσσαρας πένας την λίτραν, αμφοτέρων αδιαφορούντων αν εν Ελλάδι τιμάται είτε 50, είτε 300 δραχ. η χιλιάς. Διατί λοιπόν η ελληνική κυβέρνησις να μη θέση τους κυρίους κερδοσκόπους εις την θέσιν των, αφού η ιδιωτική εμπορεία απεδείχθη τρανώς ανίσχυρος και ανίκανος να προστατεύση τον μόνον μας εθνικόν πλούτον;
Έχομεν πλήρη την βεβαιότητα ότι, αν πράγματι η κυβέρνησις θελήση από τούδε να εργασθή δραστηρίως και εσπευσμένως, ο εφετεινός κίνδυνος ατυχώς δεν θα προληφθή, διότι εις τοιαύτας κολοσσιαίας εργασίας τα αγαθά έρχονται βραδέως και βαθμηδόν. Ουδέν ήττον όμως βέβαιον ότι το μέλλον έσται ροδινόν, οίον θα ήτο σήμερον αν αύτη ειργάζετο κατά τον προ τριετίας πάταγον των δημοσιογραφικών άρθρων, εξ ων ουδεμίαν των συμβουλών των εκαρπώθημεν.
Πάτραι, 16 Σ/βρίου 1893
Boull Dog.