Ό,τι δεν δύναται να μας παράσχη το Κράτος, οφείλετε να το παράσχητε σεις εις σας αυτούς, κύριοι σταφιδοκτήμονες. Ιδού η αρχή εκ της οποίας αγόμεθα εις το σταφιδικόν ζήτημα. Θέλομεν να πολεμήσωμεν τον ανακύψαντα ραγιαδισμόν, το να περιμένουν οι ιδιώται τα πάντα παρά του Κράτους. Ραγιαδισμός διπλωμένος υπό πλεονεξίας, διεφθαρμένος υπό ιδιοτελείας, εμπνευσμένος υπό αδικίας. Επειδή η σταφίς είναι το σπουδαιότερον προϊόν του τόπου, αλλά και το επικερδέστατον μέχρι τούδε, να μετασχηματίσωμεν εις υπηρέτας των σταφιδοκτημόνων όλον τον άλλον κόσμον. Να μην πληρώνουν, ει δυνατόν, οι σταφιδοκτήμονες τίποτε. Να μην πληρώνουν επίσης τίποτε και πάντες οι ως πρώτην ύλην μεταχειριζόμενοι την σταφίδα βιομήχανοι. Και όχι μόνον να μην πληρώνουν, αλλ’ ει δυνατόν και να παίρνουν. Την επιούσαν δηλαδή της πτωχεύσεως του Κράτους, την επιούσαν της στυγνής ημέρας καθ’ ην όλοι οι Έλληνες συλλήβδην ωνομάσθησαν κλέφται και άτιμοι, έρχεται ο κ. Φωτήλας και λέγει εις την πολιτείαν: Ελάττωσον τας προσόδους σου κατά τέσσαρα εκατομμύρια, θυσίασον εν ή δύο άλλα ακόμη, πράξι και αυτό και εκείνο χάριν μιας τάξεως κτηματιών, των πολλών καταλαβόντων εθνικά κτήματα δωρεάν, ενώ εκατοστύες χιλιάδες γεωργών είναι ευτυχείς όταν κερδίζουν τον χρόνον εκατόν δραχμάς, και μη σε νοιάζη δια τα άλλα, αφού τώρα ο προϋπολογισμός θα έχη περισσεύματα χάρις εις το τόπι. Οι συλλογισμοί αυτοί δεν μας φαίνονται μόνον ιδιοτελείς, αλλά και μωροί, διότι ως υπεστηρίζομεν χθες, όχι περισσεύματα δεν έχει ο προϋπολογισμός, απέναντι των πολυειδών αυτού αναγκών, απέναντι της κατά δέκα εκατομμύρια ελαττώσεως των εισαγωγικών τελών, αλλ’ ίσως και μετά την πτώχευσιν οφείλομεν μάλλον έλλειμμα να φοβώμεθα. Μην αποβλέπετε εις τους απατηλούς προϋπολογισμούς των κυρίων Χ. Τρικούπη και Θ. Δηλιγιάννη. Υπάρχουν αι κρυφαίς λεγόμεναις πληγαίς δι’ ας απαιτούνται όχι 100 εκατομμυρίων έσοδα, που δεν τα έχομεν, που δεν θα τα έχωμεν, αλλά περισσότερα από αυτά. Όταν έλθουν οι αντιπρόσωποι των ομολογιούχων και τους ανοίξη τα βιβλία του ο κ. επί των Οικονομικών υπουργός, τότε ίσως μόνοι των δια να ασφαλισθούν θα ζητήσουν να λάβουν κάτι ολιγώτερον και του νομοθετηθέντος 30% δια το πρώτον και δεύτερον έτος τουλάχιστον.
Αυτοβοήθεια λοιπόν, κύριε Σταφιδοκτήμονες, αυτή είναι η μεγάλη αρχή η σώσασα και συγκρατήσασα εις οξείας κρίσεις ουχί μικρά ως το ημέτερον και αδύνατα, αλλά μεγάλα και κραταιά έθνη. Δια της αυτοβοηθείας οι Άγγλοι έγιναν οι βασιλείς των κεφαλαίων. Δι’ αυτής οι Σκώτοι έγιναν το ευτυχέστερον του κόσμου έθνος. Δι’ αυτής οι Γερμανοί μετά το 1848 έθεσαν τας βάσεις της γεωργικής και βιομηχανικής των ισχύος. Η αυτοβοήθεια εις τας παρούσας περιστάσεις, ως ελέγωμεν χθες, πρέπει να λάβη μορφή Σταφιδικής Τραπέζης. Το Κράτος μόνον ηθικήν αρωγήν δύναται να δώση εις την Τράπεζαν αυτήν. Η σύστασίς της η υλική, τα μέσα της, οι πόροι της, θα οφείλωνται, πρέπει να οφείλωνται, εις τους σταφιδοκτήμονας. Η Σταφιδική αύτη Τράπεζα πρέπει να μετέχη του χαρακτήρος κτηματικής Τραπέζης, του χαρακτήρος Συνεταιρικής Τραπέζης, του χαρακτήρος Ταμιευτηρίου, του χαρακτήρος Γεωργικού και Εμπορικού Συνδικάτου και του χαρακτήρος Εταιρίας Γενικών Αποθηκών. Δια τούτο τα κατά τον οργανισμόν αυτής απαιτούσι πολλήν ευφυίαν, πολλήν πείραν, πολλήν ειδικότητα. Καθ’ ημάς η Κυβέρνησις θα έπραττεν ευχής έργον, εάν δεν έσπευδεν εις τα της συστάσεως τοιαύτης Τραπέζης και δεν επικαλείτο τα φώτα ξένης τινός εις το τραπεζικόν τούτον κλάδον αυθεντίας.
Η Σταφιδική Τράπεζα δύναται να λύση τα κυριώτερα ζητήματα τα εν σχέσει προς την σταφίδα. Αρκεί να θεμελιωθή επί μεγάλων και ισχυρών βάσεων. Ηδύνατο αυτό το οποίον ο κ. Θ. Βουρλούμης ζητεί να αναθέση εις το Κράτος, την κατ’ έτος αφαίρεσιν του πλεονάσματος της παραγωγής εν σχέσει προς την κανονικήν κατανάλωσιν υπό λογικάς τιμάς του παρελθόντος έτους να το αναλάβη κατά μέγα μέρος η εν λόγω Σταφιδική Τράπεζα. Εάν, συνιστώσα γενικάς αποθήκας και δανείζουσα επί καταθέσει του εμπορεύματος ή φυλάττουσα και το εμπόρευμα εκείνων, οίτινες δεν θα είχον ανάγκην δανείων αντί ελαφρού ενοικίου, ηδύνατο να συγκεντρώση μέγα μέρος της ετησίας εσοδείας, συνεφώνουν δε όλοι οι σταφιδοπαραγωγοί να αναθέσουν εις το Συμβούλιον της Τραπέζης αυτής την κατ’ έτος εξαγωγήν, λαμβανομένων άλλων μέτρων, αφού και το σχεδιαζόμενον ταμείον αμέσως θα συνεχωνεύετο εις αυτήν, δια την διάθεσιν του πλεονάσματος, ιδού ότι ελύετο το πρόβλημα της δυσαναλογίας της προσφοράς προς την ζήτησιν. Εκ του τρόπου δε της διαθέσεως του περισσεύματος θα ωδηγούντο οι σταφιδοκτήμονες, εάν έπρεπε να εξακολουθώσι καλλιεργούντες τας αμπέλους των ή να μεταλλάξωσιν είδος καλλιεργείας. Αλλ’ είναι δυνατόν να συμφωνήσουν οι σταφιδοκτήμονες; Είναι δυνατόν η Σταφιδική Τράπεζα να θεωρηθή εν μέγα συνδικάτον σταφιδοκτηματικόν, συγκεντρών εις εαυτό την σταφιδεμπορίαν; Το τοιούτον έγινε ήδη εν Καλλιφορνία. Εκεί οι αμπελοκτήμονες και οι σταφιδέμποροι συνηνώθησαν εις εν και μόνον Συνδικάτον ονομασθέν «Ένωσις των Καρπών της Καλλιφορνίας» να επιβάλλουν τας τιμάς των εις την εμπορικήν αγοράν των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, θα τας επιβάλουν δε με τον καιρόν και εις τας αγοράς της Ευρώπης. Διατί ό,τι έγινεν εκεί δεν δύναται να γίνη εδώ; Οι σταφιδοκτήμονες τώρα είναι κρεμασμένοι εις το έλεος του Θεού. Διατί η θεία έμπνευσις της ενώσεώς των, αφού το συμφέρον του ενός είναι το συμφέρον όλων, δεν θα τους εύρη ηνωμένους; Διατί θα πολεμήσουν την οδόν της σωτηρίας; Εάν η Σταφιδική Τράπεζα συμβληθή μετά εταιρίας οινοποιητικής μιας ή πλειοτέρων, εις το εσωτερικόν ή εις το εξωτερικόν και διαθέτη εις αυτάς ως και εις τους εγχωρίους οινοπνευματοποιούς το πλεόνασμα, μεταχειριζομένη μέρος αυτού εις την προπαγάνδαν της διαδόσεως, δεν υπάρχουν πιθανότητες ότι πολλαί δυσχέρειαι εξομαλύνονται κατά το μέλλον και ήττον την μόνην εφικτήν, την μόνην λογικήν λύσιν του προβλήματος;
Ο οργανισμός της Τραπέζης αυτής, επαναλαμβάνομεν, είναι μέγα τι. Εις τας εκφερομένας ενταύθα ιδέας πιθανόν να παρεισφρύσουν πολλά λάθη· αλλ’ ο οργανισμός δεν είναι έργον δημοσιογραφικόν· είναι έργον ειδικοτήτων. Η δημοσιογραφία περιορίζεται να βλέπη, να αντιλαμβάνεται και να εμπνέη. Η δημοσιογραφία παρατηρεί ότι σπουδαιότατον μέρος των εν Ελλάδι κτηματιών διατρέχει σήμερον σοβαράν κρίσιν. Πολλοί κτηματίαι δεν έχουν τα έξοδα της καλλιεργείας. Και εκείνοι όμως που τα έχουν, διστάζουν να τα δαπανήσουν, συλλογιζόμενοι μήπως ρίψουν τα χρήματά των κατά πετρών. Δύο άρα δεινά απειλούν την εν λόγω τάξιν. Έλλειψις πίστεως αφ’ ενός, και το μέλλον των τιμών αφ’ ετέρου. Η ένωσις αποτρέπει εν μέρει, εν μεγάλω μέρει, και τους δύο αυτούς κινδύνους. Η Σταφιδική Τράπεζα ιδρυομένη εκ πόρων αυτών των ιδίων σταφιδοκτημόνων, δια προσθήκης μιας ή δύο δραχμών εις τον νυν υπάρχοντα έγγειον φόρον, όχι πλέον ως φόρου, αλλ’ ως καταβολής προς απόκτησιν πίστεως, δύναται αφ’ ενός να τετραπλασιάση, να πενταπλασιάση τα κεφάλαια τα οποία συνήθως οι σταφιδοκτήμονες εδανείζοντο παρά της Εθνικής Τραπέζης, χωρίς εννοείται να λείψουν και αυτά, και αφ’ ετέρου να κανονίση την σταφιδεμπορίαν εις τρόπον τοιούτον, ώστε ό,τι είναι δυνατόν να γίνη εκ της μη προσφοράς αθρόας της παραγωγής εις τας αγοράς, δι’ ης εξευτελίζονται αι τιμαί, να κατορθωθή άνευ κλονισμών, άνευ αδικιών, άνευ καταχρήσεων, και συγχρόνως να οδηγηθούν οι σταφιδοκτήμονες τι πρέπει να κάμουν εν τω μέλλοντι.
Πόθεν εγεννήθησαν αι αναγεννήσασαι την Γερμανικήν Γεωργίαν κτηματικαί και γεωργικαί Τράπεζαι; Επάνω κάτω από παρομοίαν κρίσιν την οποίαν διέρχονται τώρα οι σταφιδοκτήμονες. Μετά τον επταετή πόλεμον οι γαιοκτήμονες, κατεστραμμένοι ένεκα των συνεπειών του πολέμου, καταχρεωμένοι, ελεεινοί, εζήτησαν παρά του Φρειδερίκου Β΄ τριετή αναστολήν προς εξόφλησιν των χρεών του. Ο Φρειδερίκος τους παρεχώρησε την αναστολήν και μετά τριετίαν ευρέθησαν εις χειροτέραν θέσιν από πριν, διότι τοιαύτα μέτρα εις ουδέν άλλο συντελούν ή να ενθαρρύνουν την οκνηρίαν και την απρονοησίαν. Τότε άγνωστός τις Βερολινέζος, άγνωστος μέχρι τούδε ακόμη, τους επρότεινε να ενώσουν τα κτήματά των εις διάφορα συμπλέγματα, να ιδρύσουν Τραπέζας επιχωρίους και να προσφέρουν ως υποθήκην τας γαίας των εις δανειστάς, εκδίδοντες αντί των χρηματικών ποσών που θα ελάμβανον, ομολογίας ή κτηματόγραφα (ενεχυρόγραφα). Αι Τράπεζαι αυτοί επεξετάθησαν εις όλην την Γερμανίαν, εις την Αυστρίαν, εις την Δανίαν, εις την Ρωσσίαν κ’ έγιναν πηγαί ευεργεσιών, δυνάμεως, πίστεως, προόδου γεωργικής και κτηματικής εις τας χώρας εκείνας.
Και εις ημάς η σταφιδική κρίσις πρέπει να συντελέση εις την δημιουργίαν Σταφιδικής Τραπέζης τοιαύτης λίαν ατελώς διατυπώσαμεν ανωτέρω.
