Νυκτερινή συνέντευξις – Μία αποκάλυψις – Προτάσεις οινοποιητικής εταιρίας – Εργοστάσια εν Αγγλία και Γερμανία – Συμφερότεραι της ιδέας του εμπορικού συλλόγου – Η επιμονή του κ. Τρικούπη – Ο Κλάους και ο Κέλλερ – Εις στίχος του Σοφοκλέους – Το σχέδιον του εμπορικού συλλόγου – Τα λοιπά μέτρα – Τα αίτια της κρίσεως – Τα θύματα της σταφίδος – Πώς να εξαπλωθή η σταφίς – Η Ρωσσία και η βασιλεία – Δια την Γαλλίαν ο φιλελληνισμός – Έδρα οινοποιητικής εταιρίας – Πολλοί λόγοι υπέρ της Αγγλίας – Περί Σικάγου – Λόγοι του εν τη Βουλή – Περί του χρυσού – Κατά της αποτόμου άρσεως της αναγκαστικής
Νυκτερινή και η συνέντευξις ημών μετά του βουλευτού των Καλαβρύτων.
Ο κ. Φωτήλας μάς εδέχθη χθες εν τη φιλοξένω οικία του, επί τραπέζης δε επιμήκους, στηριζόμενοι ηκροάσθημεν αυτού επί μίαν και ημίσειαν ώραν, και μόνον διεκόπτομεν την ακρόασιν, όπως εκφράσωμεν αυτώ την έκπληξιν ημών δι’ όσα μας έλεγε και την ευχαρίστησιν ην ησθανόμεθα δια την ικανοποίησιν, ης έτυχεν η ιδέα ημών, όπως λάβωμεν και μετ’ αυτού συνέντευξιν.
Ομολογούμεν ότι εκ προκαταλήψεως εφρονούμεν ότι αδύνατον ήτο πολιτευτής να έχη τοσαύτας γνώσεις περί πραγμάτων, τα οποία σπανίως απησχόλησαν την Βουλήν. Ο κ. Φωτήλας εφάνη ομιλών μετά της κύρους της γνώμης ενός αντιπροσώπου, πολιτευτής κάτοχος του θέματος και εμβριθής συζητητής.
– Τι εν γένει γνωρίζετε περί της σταφίδος;
– Καίτοι ως βουλευτής – απήντησεν ο κ. Φωτήλας – θα ήτο ορθότερον να εκφράσω την γνώμη μου από του βήματος της βουλής, εν τούτοις διότι το ζήτημα φλέγει σήμερον και αι συνεντεύξεις της «Ακροπόλεως» παρέχουσιν ελεύθερον το στάδιον όπως διατυπώσωσιν οι ειδότες τας γνώμας των, θα σας είπω και εγώ την ιδικήν μου. Πρέπει όμως να σας ανακοινώσω κατ’ αρχάς, κάτι τι το οποίον μεγάλην έχει σχέσιν προς την φάσιν, ην έλαβε το σταφιδικόν ζήτημα δια της αποφάσεως του Εμπ. Συλλόγου. Προσέξατέ με, διότι πρόκειται περί γεγονότος το οποίον ελάχιστοι γνωρίζουσι, δεν επέστη δ’ ο καιρός όπως και εν τη Βουλή ανακοινώσω, αφού σήμερον η κρίσις, η οποία εξερράγη αποτόμως, δεν συμπίπτει μετά της συγκλήσεως της Βουλής. Ό,τι θα σας είπω ημπορείτε να εκθέσητε χωρίς τίποτε να παραλείψητε, διότι υπέρποτε σήμερον η αλήθεια πρέπει να λεχθή.
Κατά το 1889-1890, πρωθυπουργούντος του κ. Τρικούπη, ήλθεν εκ Μασσαλίας ο Ανδρ. Ακρατόπουλος, άνθρωπος εκτάκτου οξύνοιας και σπανίου εμπορικού πνεύματος και μοι ανεκοίνωσεν ότι αντιπροσωπεύει ομάδα κεφαλαιούχων Άγγλων και Γερμανών, οι οποίοι μέγιστα διαθέτοντες χρηματικά κεφάλαια εζήτουν παρά της Κυβερνήσεως το προνόμιον της ατελείας της σταφίδος επί σκοπώ όπως ιδρύσωσιν εργοστάσια εν Λονδίνω και Αμβούργω οινοποιητικά. Εζήτουν μόνον το προνόμιον της ατελείας της εξαγωγής και τίποτε άλλο· βλέπετε δε ότι αι τότε προτάσεις ήσαν καλλίτεραι πολύ εκείνων τας οποίας ζητεί ο Εμπορικός Σύλλογος δια του υπομνήματός του, διότι εκείνοι θα ηγόραζον την σταφίδα εις τρέχουσαν τιμήν, η οποία μάλιστα τότε ήτο διπλασία της σημερινής.
Ενώπιον τοιαύτης προτάσεως εγώ τι ηθέλετε να κάμω; Αμέσως έσπευσα εις τον κ. Τρικούπην και τω ανεκοίνωσα τας προτάσεις του κ. Ακρατοπούλου, ο οποίος μετ’ ολίγον φεύγων μοι αφήκε την εντολήν, όπως τον κρατώ ενήμερον της πορείας των προτάσεών του και της υποδοχής, ης αύται ήθελον τύχει παρά τοις αρμοδίοις. Αλλ’ ο κ. Τρικούπης εις την πρώτην συνέντευξίν μου προς αυτόν με αντέκρουσεν, ισχυρισθείς ότι δεν είναι δυνατόν τοιαύτη εταιρεία να αναλάβη το έργον, και άλλα ισχυριζόμενος, κατήντησε δε εις 4 συνεντεύξεις εμού επιμένοντος και αυτού αντεπειμένοντος, να λάβη υπ’ όψιν του ο κ. Τρικούπης τας προτάσεις, ων εγώ ήμην ο διερμηνεύς. Εκ των σπουδαίων επιχειρημάτων του κ. Τρικούπη ήτο και το εξής· ότι εάν η Αγγλία ιδρύετο τοιαύτη εταιρία έχουσα το προνόμιον της ατελείας της σταφίδος, υπήρχε σοβαρός φόβος να μας εκδικηθή η Γαλλία· σημειωτέον δε ότι δεν είχεν έτι επιβληθή εκεί ο δασμός των 15 φράγκων.
– Τι ποσόν σταφίδος ανελάμβανε ν’ απορροφήση η εταιρεία προς οινοποίησιν;
– Το ποσόν δεν ωρίζετο· θα ήτο όμως πολύ μέγα, διότι ως σας είπον, η Εταιρία αντεπροσώπευε κολοσσαία κεφάλαια. Ελησμόνησα δε να σας είπω ότι η σταφίς θα εξήγετο εντεύθεν μεταπεποιημένη, εις τρόπον ώστε ήτο αδύνατος προς εμπορίαν.
– Λοιπόν;
– Εγώ έφυγα εξ Αθηνών και ελθών ενταύθα έγραψα εις τον κ. Ακρατόπουλον εν Μασσαλία τα μεταξύ εμού και του κ. Τρικούπη λεχθέντα και επερίμενα να ίδω τι ήθελεν επί τέλους αποφασίσει ο κ. Τρικούπης, ότε εξωδίκως έμαθον μίαν ημέραν ότι ο κ. Τρικούπης ανέθεσεν εις τον κ. Κλάους ενταύθα όπως έλθη αυτός εις διαπραγματεύσεις μετά των κεφαλαιούχων τους οποίους αντεπροσώπευεν ο κ. Ακρατόπουλος.
Ο κ. Κλάους υπέδειξε τον κ. Κέλλερ, ο οποίος πράγματι εστάλη εις Λονδίνον δια τα περαιτέρω. Ως έμαθον, ο κ. Τρικούπης ήθελεν υπό άλλον τύπον και άλλο σχήμα να φέρη εις πέρας το σχέδιον, όπερ εγώ τω παρουσίασα. Τας πληροφορίας μου ταύτας ήλθε να επικυρώση και μία επιστολή ην έλαβον παρά του κ. Ακρατοπούλου, υβριστική. Ο κ. Ακρατόπουλος παρεπονείτο ότι εγώ τον επρόδωσα, αμέσως δε έσπευσα και τω έδωσα εξηγήσεις και την διαβεβαίωσιν ότι προς τον κ. Κλάους, ον κατ’ όψιν μόνον γνωρίζω, ουδέν ανεκοίνωσα και ότι μόνον τον κ. Τρικούπην κατέστησα κοινωνόν των προτάσεών του και ουδένα άλλον απολύτως.
Έκτοτε τίποτε πλέον δεν έμαθα. Φαίνεται ότι η επιχείρησις εναυάγησεν, είτε διότι ο Κέλλερ απέτυχεν, είτε διότι ο Τρικούπης έπεσεν.
– Διατί ο κ. Τρικούπης δεν επείσθη εις υμάς και ανέθεσεν εις άλλους την εντολήν;
– Θα σας απαντήσω με ένα στίχο του Σοφοκλέους:
Λόγος εκ των αδοξούντων και εκ των δοκούντων ωητός ου ταυτόν σθένει.
Ο κ. Τρικούπης φαίνεται δεν είχε πεποίθησιν εις εμέ, έλαβε δε υπό σπουδαίαν έποψιν το πράγμα, μόλις ήκουσε φαίνεται από τον Κλάους ότι είναι πραγματοποιήσιμος.
– Μοι είπατε ότι αι προτάσεις εκείναι ήσαν πολύ συμφερώτεραι από τας του Εμπορικού Συλλόγου. Πώς ευρίσκετε αυτάς;
– Η ιδέα είναι καλή, και ορθώς σας είπεν ο κ. Βουρλούμης, ότι πρέπει η κυβέρνησις να παραδεχθή ταύτην κατ’ αρχήν. Αλλά το σχέδιον εν ταις λεπτομερείαις δεν είναι λογικόν. Διότι δεν βλέπω διατί η κυβέρνησις να μην αφεθή ελευθέρα εις τας διαπραγματεύσεις, ότε θα ηδύνατο να επιτύχη πολύ μεγαλειτέραν τιμήν. Παράδειγμα έχετε τας προτάσεις του κ. Ακρατοπούλου.
– Τίνα μέτρα κρίνετε συντελεστικά εις την αποσόβησιν της κρίσεως εν τω μέλλοντι;
– Όλοι έχουν γνώμας, αι οποίαι εν τοις πλείστοις σημείοις συμφωνούσι. Το σχέδιον Φιλοπούλου πολύ ευφυές, αλλά δεν είναι πρωτότυπον. Εδώ πρόκειται να ζητηθώσιν εταιρίαι, ενώ ως σας είπον παρουσιάσθη εταιρία με προτάσεις πολύ συμφερωτέρας των του εμπορικού Συλλόγου… Όσον αφορά την εξάπλωσιν της καταναλώσεως, όλα τα μέτρα όσα προτείνει και ο κ. Αναγνωστόπουλος και ο κ. Βουρλούμης και άλλοι, όλα είναι καλά, αλλά πρέπει να γίνη δραστηρία ενέργεια.
– Ποία αίτια παραδέχεσθε, ότι επήνεγκον την σημερινήν κρίσιν;
– Η γνώμη του κ. Σωτηροπούλου, ότι η έλλειψις κεφαλαίων και αι χρεωκοπίαι έφερον την κατάστασιν αυτήν, είναι κατά την γνώμην μου αναξία προσοχής. Διότι αν υπήρχε ζήτησις σταφίδος, θα ευρίσκοντο τα κεφάλαια. Το εμπόριον της σταφίδος σήμερον ήλλαξε φάσιν. Εξέλιπον εκείνοι οι οποίοι εκερδοσκόπουν και οι οποίοι έπεσον θύματα των υπέρ της σταφίδος αγώνων των. Και ο Ίγγετ και ο Γερούσης και ο Χαραλάμπης και ο Μαλτέζος και ο Άννινος και ο Βουρλούμης και ο Στάμος και άλλοι. Και αυτά τα ευεργετικά καταστήματα Βαρφ και Φελς εζημίωσαν σημαντικά ποσά εκ της σταφίδος. Σήμερον το εμπόριον διαχειρίζονται άνθρωποι περιωρισμένων κεφαλαίων, εν οις και ο Βουρλούμης, ο οποίος ανέκτησε τας εργασίας του ένεκεν της μεγάλης πίστεως, ης απήλαυεν εν τω εξωτερικώ, μ’ όλας τα καταστροφάς ας έπαθον εν του σταφιδοκάρπου.
– Θεωρείτε δυνατήν την εξάπλωσιν του σταφιδοκάρπου; Η κυβέρνησις τι ημπορεί να κάμη;
– Είναι δυνατόν, αρκεί να εργασθή η Κυβέρνησις, οιαδήποτε κι αν είναι. Περί ελαττώσεως της παραγωγής δια νόμου ούτε λόγος. Είναι μωρά η ιδέα αύτη. Ό,τι προ παντός δέον να επιδιώξη η Κυβέρνησις, είναι αι συμβάσεις.
Ο κ. Βουρλούμης υπέδειξεν άλλοτε εις τον κ. Δραγούμην ότι έπρεπε να επιδιώξη την τροποποίησιν, αν όχι την κατάργησιν της συμβάσεως μετά του Βελγίου. Διότι εις το Βέλγιον δεν εξοδεύεται ή πολύ ολίγη σταφίς, ενώ εις την Ολλανδία, η οποία συνορεύει με το Βέλγιον και είναι πολύ ολιγαριθμώτερον κράτος, καταναλίσκει αρκετόν ποσόν σταφίδος. Ομοίως εις τας Σκανδυναυικάς χώρας. Και με την Αυστραλίαν είναι δυνατόν να γίνη τι, εάν καταβληθή ενέργεια δια μέσου της Αγγλίας εις την οποίαν υπάγονται αι Αυστραλιαναί αποικίαι. Ηξεύρετε δε τι δασμός είναι εις την Αυστραλίαν, 18-29 σελλήνια το καντάρι, δηλαδή μέχρι δραχμών τριακοσίων η χιλιάς!
– Δια την Ρωσσίαν τι ειμπορεί να γίνη;
– Εκεί ό,τι και αν κάμουν οι ιδιώται, ουδέν θα κατορθωθή. Δια την Ρωσσίαν ηδύνατο να εργασθή η βασιλεία, αλλ’ η βασιλεία αγρόν αγοράζει. Εάν η βασιλεία ειργάζετο και μόνον εις την αυτοκρατορικήν τράπεζαν και εις πέντε άλλων αριστοκρατικών οικιών να χρησιμεύση ως έδεσμα η σταφίς, είμαι βέβαιος ότι θα κατωρθούτο η εξάπλωσις.
– Δια την Γαλλίαν τι φρονείτε; Πώς είναι δυνατόν να καμφθή;
– Εγώ φρονώ ότι, αν διπλωματικώς διεθρύπτετο ο Γαλλικός φιλελληνισμός και προς τούτο ετίθεντο και άλλα μέσα, φερ’ ειπείν και της Ρωσσίας η επέμβασις, θα ήτο δυνατόν κάτι τι να γείνη. Άφησε ότι καταργουμένου του δασμού εν Γαλλία, ο Γάλλος θα πίνη εφθηνότερον οίνον από την σταφίδα.
– Δεν μου λέγετε παρακαλώ τώρα, εν περιπτώσει καθ’ ην η κυβέρνησις μεταβάλη εις νόμον την ευχήν του εμπορικού Συλλόγου, πού πρέπει να εγκαθιδρυθή η οινοποιητική εταιρία, εν Ελλάδι, ή εν Αγγλία;
– Εν Ελλάδι; Κάθε άλλο. Εδώ εναυάγησαν όλαι αι συνεταιριστικαί επιχειρήσεις. Η οινοποιητική εταιρία εναυάγησε δι’ αδεξιότητα διευθύνσεως και διαχειρίσεως και δι’ άλλους λόγους. Εάν πηγαίνουν μπροστά αι εταιρίαι Κλάους και Άμβουργερ, συμβαίνει τούτο διότι αντιπροσωπεύουσι τα συμφέροντα ολιγίστων μετόχων. Ούτε να συζητήται καν η ιδέα της εγκαταστάσεως μιας οινοποιητικής εταιρίας εν Ελλάδι. Και απλώς η ιδέα ότι η κυβέρνησις, η οποία θα διώριζε το προσωπικόν, θα ανεμιγνύετο εις την επιχείρησιν, θα ήρκει όπως καταστρέψη την επιχείρησιν ταύτην. Αλλά και άλλοι σπουδαίοι λόγοι επιβάλλουσι την εν τη ξένη εγκαθίδρυσιν μιας οινοποιητικής και πνευματοποιητικής εταιρίας. Διότι εδώ α) ελλείπουσι τα κεφάλαια, β) αι επιστημονικαί γνώσεις είναι ατελείς, γ) διότι εκεί γνωρίζουν τας συνηθείας του κόσμου και η κατασκευή του οινοπνεύματος θα γίνεται τελειοτέρα και μάλλον συμβιβαζομένη προς τας ορέξεις των οινοποτών· και δ) σπουδαίος λόγος, ότι μία τοιαύτη εταιρία εν Αγγλία εργαζομένη θα επεκτείνη τεραστίως τας εργασίας της, εις τρόπον ώστε πολύ μέγα ποσόν εκ της παραγωγής μας θ’ απερροφάτο εν τω μέλλοντι προς τοιούτον σκοπόν.
– Ελέχθη και περί απαγορεύσεως της εξαγωγής της σταφίδος επί 15 ημέρας.
– Τοιαύτην γνώμην υπέβαλον και εγώ εις τινάς εδώ, αλλ’ οι έμποροι ούτε ν’ ακούσουν καν ήθελον τοιαύτην ιδέαν. Πράγματι δε δεν είναι ορθή σήμερον η ιδέα, καθόσον δεν είναι πλέον καιρός να εφαρμοσθή η αρχή του εμπορικού Συλλόγου.
– Συγγνώμην, εάν δεν σας υποβάλλω τα ερωτήματα εν αρμονία: Ήθελον να μάθω εάν φρονείτε ότι συνετέλεσεν εις τι η έκθεσις Σικάγου.
– Φοβούμαι ότι τίποτε δεν κατωρθώσαμεν, ενώ ήτο δυνατόν να ωφελήση την σταφίδα η εκεί διαμονή ή του κ. Βουρλούμη ή άλλου τινός, έχοντος πάντοτε την Κυβερνητικήν συνδρομήν και επιχορήγησιν. Πολλοί λόγοι συντρέχουν εις την εκ τοιαύτης ενεργείας ωφέλειαν της σταφίδος.
– Αν δεν απατώμαι, και εις την Βουλήν ωμιλήσατε επί του σταφιδικού ζητήματος;
– Εν τη Βουλή πολλάκις έλαβον τον λόγον επί του σταφιδικού ζητήματος και κατά το 1885 ότε ομοία κρίσις είχεν εκραγή, όχι βέβαια ως η σημερινή, υπεστήριξα ότι έπρεπε να στρέψωμεν όλην την προσοχήν εις την Γαλλίαν και να κάμωμεν πάσαν δυνατήν παραχώρησιν, όπως επιτύχωμεν την κατάργησιν του δασμού, ο οποίος τότε δεν ήτο ο σημερινός, αλλά μικρότερος. Ο κ. Ρικάκης όμως ήτο εναντίος προς την ιδέαν ταύτην, φρονών ότι έδει να αφοσιωθώμεν εξ ολοκλήρου εις την Αγγλίαν. Οι λόγοι ημών εδημοσιεύθησαν τότε εις την «Ακρόπολιν» και εσχολιάσθησαν. Εις την Αγγλίαν πάντοτε έχομεν σταθεράν κατανάλωσιν, ουδείς φόβος μήπως πάθη τι η εκεί κατανάλωσις, αλλ’ ο εν Γαλλία κίνδυνος ήτο σοβαρός και είδετε τον βαρύν δασμόν, όστις επεβλήθη εις την σταφίδα κατόπιν.
Η συνέντευξις καθίστατο ενοχλητική πλέον κατόπιν διώρου σχεδόν διαμονής μου πλησίον του κ. Φωτήλα, εξέφρασα δε την επιθυμίαν ν’ αποσυρθώ, αλλ’ ο κ. Φωτήλας εννοήσας τι εζήτουν με αφώπλισεν ειπών.
– Δύνασθε οιανδήποτε ερώτησιν επί οιουδήποτε αντικειμένου να μοι κάμητε.
– Τότε, τω απήντησα ωσανεί μόλις από της ερωτήσεως ταύτης ήρχιζα την συνέντευξίν μου, ήθελα και περί της υψώσεως του χρυσού να μου είπητε την γνώμην σας.
– Δηλαδή διατί είναι υψωμένος ο χρυσός;
Αλλ’ είναι γνωστά τα αίτια. Προσφέρεται ολίγος χρυσός και ζητείται πολύς. Αν θα υψωθή ακόμη; Θα υψωθή, αν δεν γίνη κανέν δάνειον με εγγύησιν κανένα φόρον. Προς τούτοις δε η αναγκαστική κυκλοφορία δέον ν’ αρθή βαθμιαίως. Άρσις της αναγκαστικής κυκλοφορίας απότομος θα γεννήση ανεπανορθώτους καταστροφάς…
– Αλλ’ ο κ. Τρικούπης φρονεί το εναντίον.
– Ημπορεί να φρονή ο κ. Τρικούπης, αλλ’ εγώ φρονώ ό,τι σας είπον.
– Η επιψήφισις της συμβάσεως του Φάιντιγγ θα συντελέση εις την κατεύνασιν του χρυσού;
– Δεν το πιστεύω. Διότι και αν ψηφισθή η σύμβασις, δεν θα παύσωσιν αι ανάγκαι της αγοράς.
Μετά την απάντησιν ταύτην έκρινα καλόν ν’ αποσυρθώ οριστικώς. Μόλις δ’ ηγέρθην και εισήλθεν η ευγενεστάτη κυρία Φωτήλα, μειδιώσα, ίσως δια τον ηρωισμόν, μεθ’ ου η εν τοιαύτη ώρα συζήτησις διεξήγετο υπό την θερμοπομπόν λυχνίαν και τον ατμοσφαιρικόν καύσωνα.
Φεύγων εξέφρασα την ευγνωμοσύνην μο εις τον κ. Φωτήλαν δια την πολύτιμον συνδρομήν του και προεξώφλησα την συγγνώμην του δια την τυχόν αχρωμάτιστον αναπαράστασιν των γνωμών τας οποίας μοι εξέθηκε μετά τόσης σαφηνείας και μετ’ απαραμίλλου μεταδοτικότητος. Ας λάβη άλλως τε υπ’ όψιν ότι η έκθεσις των κατά την χθεσινήν μας συνέντευξιν λεχθέντων κατεστρώθη επί του χάρτου εντός ενός σιδηροδρομικού βαγονίου εις το οποίον εισήλθον μεταβάς μέχρι της διασταυρώσεως των τραίνων, μόνον και μόνον ίνα μεταδώσω ενωρίτερον τας σκέψεις του εκ των αρίστων βουλευτών του Νομού μας επί του φλέγοντος σταφιδικού ζητήματος.
Αύριον την μετά του κ. Πατρόκλου Χαραλάμπους συνέντευξίν μας.
