Εν τω προηγουμένω άρθρω υπεδείξαμεν την ανάγκην ανατροφής και μορφώσεως του λαού κατά τρόπον σχετικόν προς τας υλικάς ανάγκας αυτού και του Κράτους. Τούτο κατορθούται όταν το πρόγραμμα των διδασκαλείων τροποποιηθή δια της εισαγωγής μαθημάτων τινών της πολιτικής οικονομίας, της γεωπονίας και στοιχείων τινών εφηρμοσμένης χημείας και φυσικής επί των εν τη χώρα αναγκαίων βιομηχανιών. Τοιαύτα στοιχεία εντελώς προκαταρκτικά δέον να εισαχθώσιν εις τα προγράμματα και των δημοτικών σχολείων, εν δε τοις παρθεναγωγείοις να εισαχθώσι στοιχεία οικιακής οικονομίας. Και τα πλείστα των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων να τροποποιηθώσιν εις παιδευτήρια προπαρασκευαστικά επαγγελμάτων πρακτικών. Ας ανατεθή η σύνταξις τοιούτων προγραμμάτων και η έκθεσις του όλου οργανισμού της εκπαιδεύσεως ουχί όπως μέχρι τούδε εις φιλολόγους μόνον, αλλά προ παντός να συμμετάσχωσι της επιτροπής ειδήμονες εις τα του εμπορίου, της γεωπονίας και των βιομηχανιών και να ληφθώσιν υπ’ όψει τα προγράμματα πεπολιτισμένων εθνών και να παύσωμεν πλέον να είμεθα σχολαστικοί, πιστεύοντες ότι πάσα η σπουδάζουσα νεολαία πρέπει να μανθάνη ελληνικά αρχαία και λατινικά, άτινα πρέπει να περιορισθώσιν εις ωρισμένην μόνον της κοινωνίας τάξιν. Έχομεν ανάγκην αναπτύξεως του πλούτου μας, διότι άνευ τούτου το έθνος δεν δύναται να επιδιώξη ου μόνον την υλικήν αυτού ανάρρωσιν, αλλ’ ούτε και την ηθικήν αυτού προκοπήν.
Αι Κυβερνήσεις πρέπει να προβλέπωσι περί της αναμορφώσεως των μελλουσών γενεών, αφού αι υπάρχουσαι ένεκα ελλείψεως ανατροφής και μορφώσεως υπό τας άνω απόψεις εφθάσαμεν, εις ο εφθάσαμεν σημείον αληθούς κακοδαιμονίας και περίγελως των εθναρίων της Ανατολής. Εις ό,τι δε αφορά την κρίσιν της σταφίδος, ήτις έδωκεν εις ημάς αφορμήν εις τας άνω σκέψεις, ημείς νομίζομεν ότι μεταξύ των άλλων δέον να σκεφθώμεν και συζητήσωμεν και τον ακόλουθον οργανισμόν.
Να διαιρεθώσιν αι σταφιδοφόροι επαρχίαι εις πολλά διαμερίσματα. Εις έκαστον διαμέρισμα να συστηθή ανά εις σταφιδικός σύνδεσμος συγκεντρώνων υποχρεωτικώς δια νόμου (αν και οι ελεύθεροι συνεταιρισμοί είναι οι τελειότερον εργαζόμενοι· παρ’ ημίν η κηδεμονία του Κράτους είναι αναγκαία επί του παρόντος έως ότου εξοικειωθή ο λαός εις το συνεταιρικώς εργάζεσθαι) πάντας τους σταφιδοπαραγωγούς του διαμερίσματος. Έκαστος τοιούτος Σύνδεσμος θα έχη κεντρικάς αποθήκας, εις ας πας σταφιδοπαραγωγός θα φέρη όσην σταφίδα παρήγαγεν έκαστος, εξελεγχομένης αυστηρώς της ποιότητος του προϊόντος υπό έποψιν ωριμάνσεως και καθαριότητος. Εκεί θα διαιρήται εις διαφόρους κατηγορίας κατά ποιότητα και θα καθαρίζηται επιμελώς υπό του διοικητικού προσωπικού του Συνδέσμου δια καταλλήλων κοσκίνων και θα συντηρήται με πάσαν επιμέλειαν. Το διοικητικόν συμβούλιον εκάστου συνδέσμου θα αποτελήται υπό ενός διευθυντού, ενός υποδιευθυντού, ενός ταμίου, ενός αποθηκαρίου και του αναγκαίου αριθμού των λογιστών, των γραμματέων, πραγματογνώμων κλ. Το προσωπικόν τούτο θα εκλέγηται δια ψηφοφορίας των συνεταίρων εν συνελεύσει δια μίαν περίοδον δέκα ετών, εκτός του διευθυντού, του ταμίου, του αποθηκαρίου και δυο ελεγκτών, ους θα διορίζη το Κράτος τη προτάσει μιας κεντρικής διοικήσεως όλων των συνδέσμων αυτών περί ης κατωτέρω.
Έκαστος εκ των μικρών συνδέσμων θα κέκτηται ανάλογον οινοποιείον και οινοπνευματοποιείον υπό την ιδιαιτέρα διεύθυνσιν προσωπικού επιστημόνων ειδικών και εμπείρων εργοδηγών. Τα πρόσωπα θα εκλεγώσι μεταξύ των τιμιωτέρων και εμπειροτέρων ανδρών, μεταξύ των οποίων θα υπάρχωσι και ξένοι ειδήμονες, Γερμανοί λ.χ., Άγγλοι, Γάλλοι δι’ εργασίας εις ας δεν επαρκούσι τα εν Ελλάδι πρόσωπα. Εις τα καθέκαστα ο οργανισμός των συνδέσμων αυτών και αι σχέσεις μεταξύ αυτών και του Κράτους δύνανται να αποφασισθώσιν εν συνεδρίω συγκροτηθησομένω εν Αθήναις. Οι σύνδεσμοι ούτοι θα έχωσι κεντρικήν διοίκησιν εν Αθήναις, ης η διοργάνωσις δύναται να μελετηθή υπό ειδικής επιτροπής εκ των εξεχόντων προσώπων δια τοιαύτα ζητήματα, συγκροτηθησομένης υπό του Κράτους και να συζητηθή και τροποποιηθή εν ανάγκη υπό του συνεδρίου. Αλλ’ οπωσδήποτε είναι ανάγκη εν τω γραφείω της κεντρικής διοικήσεως να συμμετέχωσι και αντιπρόσωποι ενός εκάστου εκ των συνδέσμων.
Ο σκοπός της κεντρικής διοικήσεως θα είναι η διάδοσις δια παντός αναγκαίου μέσου και μηχανισμού εις τας διαφόρους αγοράς του κόσμου της σταφίδος αλλαχού μεν ακατεργάστου, αλλαχού δε κατειργασμένης και η εκάστοτε διαπραγμάτευσις της πωλήσεως των προϊόντων τούτων εις διαφόρους Ευρωπαϊκούς οίκους ή εταιρίας, κατά τας συμφερωτέρας δια τους παραγωγούς συνθήκας και επί τη βάσει δειγμάτων εξ εκάστης ποιότητος, άτινα θα αποστέλλωνται πανταχού όπου είναι δυνατή η πώλησις σταφίδος ή σταφιδικών προϊόντων.
Τα οινοστάσια θα παράγωσιν οίνον εκ χλωράς σταφίδος εν αναμίξει μετά γλεύκους κοινών σταφυλών, όπερ θα αγοράζεται εκάστοτε υπό εκάστου των συνδέσμων και θα χρησιμοποιήται εκ των προτέρων ποσόν τι σταφίδος ανάλογον προς το πιθανόν περίσσευμα εκάστου έτους. Το οινοπνευματοστάσιον θα χρησιμοποιή κατά το τέλος της εμπορικής κινήσεως της σταφίδος εν φυσική καταστάσει το τυχόν περίσσευμα μετά τας πωλήσεις εις οίνον και εις σταφίδας. Αι πωλήσεις θα γίνωνται δια λογαριασμόν των ιδιαιτέρων συνδέσμων υπό της κεντρικής διοικήσεως και εις το ταμείον εκάστου συνδέσμου θα περιέρχηται το αναλογούν εκ της πωλήσεως ποσόν. Η κεντρική διοίκησις θα πραγματευθή δάνειον χρεωλυτικόν δι’ ο θα είναι αλληλέγγυοι όλοι οι σύνδεσμοι. Έκαστος σύνδεσμος θα έχη ιδιαίτερον κεφάλαιον, όπερ θα σχηματίζηται εκ ποσοστών αναλόγων άπερ υποχρεωτικώς θα κρατώνται εκ του αναλογούντος εις έκαστον συνέταιρον ετήσιον εισόδημα εκ της πωλήσεως του προϊόντος αυτού. Το ποσοστόν αυτό θα περιλαμβάνη τον φόρον εις το δημόσιον, την εξυπηρέτησιν του δανείου χρεωλυτικώς, την πληρωμή της μισθοδοσίας του προσωπικού των συνδέσμων και της κεντρικής διοικήσεως, την συντήρησιν των εργοστασίων και των αποθηκών, τας δαπάνας της διαδόσεως και της πωλήσεως των προϊόντων.
Το δάνειον θα χρησιμεύση δια την κατασκευήν των αποθηκών και των εργοστασίων και δια την πρώτην εγκατάστασιν αυτών ως και δια τας πρώτας δαπάνας της εγκαταστάσεως των Συνδέσμων και των πρώτων ενεργειών αυτών. Έκαστος εκ των συνεταίρων, αφ’ ου θα έχη πράγμα εν τη αποθήκη, θα δύναται να λαμβάνη απέναντι του λογαριασμού αυτού, όσα χρειάζεται ποσά δια τας επειγούσας ανάγκας αυτού, αφήνων μικρόν τόκον μέχρι του χρόνου καθ’ ον θα γίνη εις αυτόν η πληρωμή του υπολοίπου εκ του λογαριασμού αυτού μετά την πώλησιν των προϊόντων, ίνα μη καταφεύγη εις τους τοκογλύφους. Εκ του τόκου, ον θα αφήνωσιν οι λαμβάνοντες τας προκαταβολάς συνέταιροι, θα σχηματίζηται ολίγον κατ’ ολίγον εν μικρόν κεφάλαιον, όπερ θα είναι η βάσις μικρών γεωργικών τραπεζών εν εκάστω Συνδέσμω. Το κεφάλαιον τούτο δύναται να αυξάνηται και εξ άλλων πόρων των εξής. Η διοίκησις εκάστου Συνδέσμου εκτός ότι θα έχη ως σκοπόν την κατεργασίαν και την πώλησιν των προϊόντων, θα διευκολύνη και την αγοράν υλικών χρησίμων εις την καλλιέργειαν, προμηθευομένη απ’ ευθείας τοιαύτα άνευ μεσολαβήσεως της μεγάλης σειράς των εμπόρων, αφ’ ων μέχρι τούδε διέρχονται ταύτα έως ότου φθάσωσιν εις χείρας των παραγωγών. Οι παραγωγοί θα παραγγέλωσιν έκαστος δι’ εαυτόν τα αναγκαιούντα εις αυτόν υλικά εις την διοίκησιν του Συνδέσμου, ήτις ενώνουσα τας παραγγελίας όλων των παραγγελλόντων θα προμηθεύη ταύτα εις ένα έκαστον, αφ’ ου αγοράζη ταύτα απ’ ευθείας εκ του εσωτερικού ή του εξωτερικού κατά το συμφερώτερον πάντοτε εις ποσόν αντιστοιχούν προς το σύνολον των παραγγελιών. Τοιαύτα υλικά θα είναι το θείον δια τας αμπέλους, ο θειικός χαλκός και ψεκαστήρες κατά του περονοσπόρου (μη λησμονήτε τον περονόσπορον δια τα βροχερά κατά την άνοιξη έτη), εργαλεία καλλιεργείας, λιπάσματα κλ. Η εκτέλεσις αυτών των παραγγελιών θα πληρώνηται δια μικρού δικαιώματος επί τις 100, όπερ θα μένη εν τω ταμείω του Συνδέσμου και θα προστίθηται εις το κεφάλαιον της μικράς αυτού γεωργικής τραπέζης, ήτις ολίγον κατ’ ολίγον θα αναπτύσσηται.
Εν Γαλλία τοιούτου περίπου είδους συνεταιρισμοί ιδρύθησαν πλείστοι κατά την τελευταίαν ιδίως δεκαετίαν περί αυτών, καλουμένων Syndicat agricoles, έγραψα δια μακρών εις τα 1889 από των στηλών της «Εφημερίδος». Κατά στατιστικήν του υπουργείου του Εμπορίου της Γαλλίας την 1ην Ιουλίου 1892 ηριθμούντο 858 γεωργικοί σύνδεσμοι και 2.500 εμπορικοί και βιομηχανικοί. Από του 1886 ο αριθμός των γεωργικών συνδέσμων ηύξησεν εν Γαλλία κατά 100-120 το έτος. Οι σύνδεσμοι αποτελούσι πολλοί ομού ένα κεντρικόν Σύνδεσμον. Τοιαύται ενώσεις υπήρχον το παρελθόν έτος 14, επί κεφαλής αυτών ευρίσκεται η κεντρική ένωσις των συνδέσμων εν Παρισίοις, ήτις περιλαμβάνει 469 συνδέσμους. Οι πλείστοι των συνδέσμων τούτων έχουσι σκοπόν κύριον την από κοινού προμήθειαν δια τους συνεταίρους υλικών χρησίμων εις την γεωργίαν χάρις πλείονος εγγυήσεως του ποιού αυτών και χάριν ευθηνίας.
Υπάρχουσι και Σύνδεσμοι επιδιώκοντες την από κοινού πώλησιν των προϊόντων, ως λ.χ. η Κεντρική Ένωσις των Συνδέσμων εν Παρισίοις πωλούσα οίνους των συνεταίρων και σφάγια επί του παρόντος. Έχομεν πλήρη πεποίθησιν εις την ευεργετικήν επιρροήν τοιούτων Συνδέσμων επί της τύχης των παραγωγών. Αλλ’ εις ό,τι διστάζομεν είναι η έλλειψις συνεταιρικού πνεύματος εν Ελλάδι, ένεκα ελλείψεως της προς τούτο ανατροφής και μορφώσεως. Δια τούτο υποθέτομεν ότι δεν πρέπει να αφεθώσιν εν ταις ενεργείαις αυτών ελεύθεροι, αλλά να επέμβη το Κράτος δια νόμων εξασφαλιζόντων τον σχηματισμόν, την ακριβή διαχείρησιν και την αυστηράν εκ του σύνεγγυς επιτήρησιν και τον αυστηρόν έλεγχον.
Προ πάντων δε η επιτυχία εξαρτάται εκ καλού λογιστικού οργανισμού και εκ της εκλογής των δραστηριωτέρων, χρηστοτέρων και εμπειροτέρων ανδρών δια την διοίκησιν και την διεύθυνσιν εκάστης εργασίας αυτών. Δεν λείπουσι βεβαίως και εν Ελλάδι τοιαύτα πρόσωπα, αλλ’ η επικουρία και ξένων είναι αναγκαιοτάτη δια τα πρώτα τουλάχιστον έτη.
Θα εξετάσωμεν το ζήτημα και υπό άλλας επόψεις εν τω άρθρω της αύριον.
Σπυρ. Χασιώτης
