Αι στενοχωρίαι θα επεκταθούν. – Δεν είναι μόνον η υποτίμησις της σταφίδος. – Και όμως η αυτή τακτική. – Πώς εργάζονται τα κόμματα. – Δια να χορεύσουν. – Κάθε κατεργάρης εις την θέσιν του
Η κρίσις εξακολουθεί, η δε οξύτης αυτής έφθασεν εις το μη περαιτέρω, διότι όταν η σταφίς απολαμβάνει δυσχερώς 60 και 50 δρ. κατά χιλιάδα, η αξία αυτής δύναται να θεωρηθή ως εκμηδενισθείσα τέλειον, ο δε κτηματίας δεν εισπράττει ούτε τας καλλιεργητικάς δαπάνας. Η τοιαύτη κατάστασις οξύνει ως εικός την καθόλου οικονομικήν κατάστασιν, και ενός ολίγου αναμφισβητήτως θα ευρεθώμεν απέναντι τοιαύτης οικονομικής κρίσεως, την οποίαν δυσκόλως δύναταί τις να περιγράψη. Ως εμφαίνουσι τα μέχρι τούδε, της ώρας προϊούσης, αι οικονομικαί στενοχωρίαι θα επιταθώσι, διότι όταν εν πλήρει σταφιδική δράσει και κατά την εποχήν των μεγάλων συναλλαγών βλέπει τις το πρωτοφανές φαινόμενον, ότι ούτε αι μικρόταται συναλλαγαί δύνανται να ενεργηθώσιν, ελλείψει χρήματος, ας φαντασθή έκαστος απέναντι τίνος οικονομικής και κοινωνικής ανεμοζάλης θα ευρεθώμεν μετά τον Ιανουάριον, ότε τα μεν μικρά εφόδια θα έχωσιν εξαντληθή τελείως, άρχεται δε η εποχή της καλλιεργείας. Και ας συλλογισθή έκαστος τίνα δύναται να παραγάγη κοινωνικήν κρίσιν τοιαύτη κατάστασις, διότι δεν γνωρίζω ποία άλλα γεγονότα δύνανται να φέρωσιν εις πλήρη απελπισίαν, από τα γεγονότα της πείνης μεν αφ’ ενός, του κινδύνου δε αφ’ ετέρου, όπως τα πλείστα των κτημάτων μείνωσιν ακαλλιέργητα, της στασιμότητος εν πάση συναλλαγή, της αγρίας καταδιώξεως εκ μέρους Δημοσίου και ιδιωτών και τελευταίον της ζοφεράς εικόνος του μέλλοντος.
Και βεβαίως, απέναντι της ψηλαφητής ταύτης δυστυχίας, δεν δύναμαι να εννοήσω δια τίνος τρόπου είναι δυνατόν να εμπνευσθή εις τον λαόν η παρήγορος ιδέα της εγκατερήσεως. Εις άλλας εποχάς, καθ’ ας είτε φόροι υπέρογκοι, είτε παροδικαί κρίσεις σταφίδος, είτε άλλοι λόγοι απέφερον στενοχωρίαν τινά εις τους πολίτας, οι πομπώδεις λόγοι και αι δημοκοπικαί υποσχέσεις συνεκράτουν τα πλήθη, ενίοτε μάλιστα τα έκαμνον και να ενθουσιώσι περί του μέλλοντος· αλλά σήμερον ποίοι λόγοι και ποίαι υποσχέσεις δύνανται να επιφέρωσι το αποτέλεσμα τούτο, ή τουλάχιστον να συγκρατήσωσι τους αφηνιασμένους εκ της οικονομικής αθλιότητος πολίτας, και να αναστείλωσι κοινωνικά ίσως ατακτήματα, άτινα ουδέποτε έσχον δια τα έθνη αποτελέσματα αγαθά; Αλλά θα ερωτήσω τις ίσως εκ των αιωνίως εκβιαζόντων την αισιοδοξίαν μέχρις αναισθησίας. Μόνος ο λόγος της σταφιδικής κρίσεως είναι ικανός να επιδράση επί τοσούτον επί του βίου ενός λαού; Δυστυχώς δεν είναι μόνον η υποτίμησις της σταφίδος. Η σταφιδική κρίσις αποτελεί την κορύφωσιν του κακού. Εάν εφέτος εκ της σταφίδος ικανοποιείτο το Έθνος, αι πάσχουσαι τάξεις της κοινωνίας θα ανεκουφίζοντο, και έχομεν διδόμενα ότι ο ελληνικός λαός, ενώ είναι εις άκρον φιλόπονος και εργατικός, είναι και ολιγαρκέστατος και μάλιστα εν περιστάσει παρομοίας, αλλά δυστυχώς τα πράγματα ήλθον ανάστροφα και η προσδοκηγθείσα υπό πάντων ανακούφισις θα λείψη. Είπον, ότι η σταφιδική κρίσις επεδείνωσε το κακόν· διότι ουδείς αγνοεί ποία και πόσα προηγήθησαν της υποτιμήσεως της σταφίδος δυστυχήματα εις τον τόπον.
Αι ζημίαι του παρελθόντος εκ της σταφίδος, εκ των πτωχεύσεων, εκ της υποτιμήσεως των εν γένει αξιών, της εντεύθεν καταστραφείσης ιδιωτικής πίστεως και της ελαττωθείσης ουσιωδώς τοιαύτης των πιστωτικών ημών ιδρυμάτων, όλα ταύτα συλλήβδην υπήρξαν τοσαύτα κτυπήματα κατά του τόπου, ώστε σήμερον ούτος, μετά την ενσκήψασαν και τελευταίαν καταιγίδα κατά της σταφίδος, να μη δύναται πλέον πού ν’ ανεύρη ακτίνα παρηγορίας και ελπίδος.
Απέναντι της φρικώδους ταύτης εικόνος, δεν δύναμαι να εξηγήσω την αδιαφορίαν μετά της οποίας οι πάντες ατενίζομεν την επερχομένην καταστροφήν. Εις καταστάσεις τοιαύτας εγκαταλείπονται τα πάντα; Στέλλονται εις κόρακας κομματικαί συμπάθειαι και αντιπάθειαι, σιγώσι τα πάθη, η δημοκοπία κλείει το στόμα της, η αγυρτική πολιτική καταπαύει το ελεεινόν και άχαρι έργον της, και πάντες, πολιτευόμενοι και πολίται, αδελφούνται εν κοινή συνεργασία. Εδώ παρατηρεί τις την αυτήν παλαιάν και αμετάβλητον τακτικήν των πάντων. Οι εκτός της εξουσίας πολιτευόμενοι εργάζονται δια των αυτών, ως πάντοτε, μέσων να καταλάβωσι την αρχήν, οι εν τη εξουσία χαλαρώς λίαν έχονται των πραγμάτων, και οι εν ταις επαρχίαις πολιτευόμενοι, όσοι μάλιστα έτυχε να ευρίσκωνται εντός της ενεργούς πολιτικής, οργανούσι λαϊκάς συναθροίσεις, και εις εποχήν καθ’ ην ο λαός πεινά και γυμνητεύει κυριολεκτικώς, βλέπει δε τας περιουσίας του σχεδόν εκμηδενισθείσας, τα κτήματά του χάνοντα καθεκάστην σπουδαίον μέρος της αξίας των, και τον βίον, ένεκα της υπερβαλλούσης υπερτιμήσεως των τροφίμων, καταστάντα αφόρητον και προνομιακόν· αυτοί ζητούσι να διαλυθή η Βουλή, να ενεργηθώσιν εκλογαί δια να γίνει του διαβόλου το πανηγύρι· χωρίς να σκέπτωνται οποίαι δύνανται να επακολουθήσωσιν ολέθριαι συνέπειαι εις εποχήν τοιαύτην εκ της ενεργείας εκλογών, και αν μετά παρέλευσιν πενταμήνου χρονικού διαστήματος το οποίον απαιτείται, όπως συγκροτηθή το νέον Νομοθετικόν σώμα, θα εύρωσι πλέον έδαφος οι Κύριοι ούτοι δια να χορεύσωσι. Τα τοιαύτα, νομίζω, επιτρέπονται μόνον εις τους απερισκέπτους. Έπρεπε δε και πρέπει η Ανωτάτη του Έθνους Αρχή εις αυτήν την κρισιμωτάτην περίστασιν, ν’ αποφασίση όπως κρατήση σφιγκτά το χαλινάρι, να βάλη κάθε κατεργάρη στη θέσι του και να προσέλθη αρωγός και επίκουρος προς σωτηρίαν του πάσχοντος λαού. Διότι σήμερον, ουδείς πιστεύω υπάρχει ο ενδιαφερόμενος περί προσώπων, και τοιαύτη εργασία της υπάτης εξουσίας θ’ αντηχήση ευχαρίστως εις τας καρδίας πάντων των πολιτών. Αυτήν την πολιτείαν επιβάλλουσι σήμερον τα πράγματα, δια της λήψεως και εφαρμογής μέτρων ουχί χαλαρών και ημιτελών, αλλ’ αυστηρών και δραστικών, αδιαφόρου όντος τις θέλει εφαρμόσει ταύτα.
Εν σχέσει προς την σταφίδα είναι πασίγνωστον ποίας έχω σκέψεις περί καλλιτέρου αυτής μέλλοντος. Εν τούτοις, επειδή βλέπω ότι εν Αθήναις ήρξατο οπωσδήποτε ποιά τις ενδιαφέρουσα μελέτη των σταφιδικών πραγμάτων, θεωρώ καλόν ν’ ανακεφαλαιώσω τα μέχρι τούδε γραφέντα υπ’ εμού, ίνα τοιουτοτρόπως οι αρμόδιοι, αν ευρίσκωσι ταύτα ωφέλιμα, σταχυολογήσωσιν ό,τι χρήσιμον.
Πάτραι, 4 Οκτωβρίου 1893
Γερήνιος
